Văn hóa ăn

Nhưng tại sao trong 4 việc phải học, thì việc “học ăn” lại được người đời đặt lên vị trí trước tiên? Nếu xét về khía cạnh vật chất, thì ăn uống là điều kiện bảo đảm đầu tiên cho sự sinh tồn. Các cụ ta xưa đã khẳng định “Có thực mới vực được đạo”, “Dĩ thực vi tiên” đó sao? Nhưng cái “thực” ấy với những người có nhân cách, không phải “thực” bằng bất cứ giá nào, “thực” trong bất cứ điều kiện, hoàn cảnh nào, mà phải được đặt trong những phạm vi chuẩn mực nhất định, mang tính “văn hóa”. Trong xã hội mỗi con người đều được thụ hưởng “chuẩn mực văn hóa” ấy, ở các mức giáo dục khác nhau. Chính vì thế, lại còn có câu “tham thực cực thân” để ám chỉ những ai coi trọng “miếng ăn” nên đã gây ra tai họa cho mình. Học ăn không phải là để ăn được nhiều. Không phải ăn với bất cứ ai cũng được. Và càng không phải ăn ở bất kỳ nơi nào.

Trong cuộc sống đời thường, nếu ta nói nhiều đến từ ăn thì coi là phàm tục. Nhưng nếu không ăn thì liệu con người có tồn tại không? Nói chính xác hơn đó là ăn uống. Trong cuộc sống thường ngày động từ ăn trong ngôn ngữ tiếng Việt được nhân dân ta sử dụng một cách khôn khéo và phong phú cả về ngữ và nghĩa. Ðể chỉ một sự việc cụ thể rõ ràng như: Ăn cơm, ăn khoai… Ngoài ra còn có những động ngữ vừa mang nghĩa đen lẫn nghĩa bóng như: Ăn mừng, ăn cưới, ăn hỏi, ăn giỗ… Trong trường hợp vui vẻ hân hoan từ ăn được ghép với một từ hay nhiều từ khác để chỉ rõ việc tốt như: Ăn đời ở kiếp, ăn ở với nhau đến đầu bạc răng long… Nhưng cũng có khi để chỉ rõ một việc xấu mang tính cụ thể và trừu tượng hay nửa cụ thể, nửa trừu tượng thì chữ ăn được ghép với một hay nhiều từ như sau: Ăn hối lộ, ăn chặn, ăn bớt, ăn cắp, ăn không nói có, ăn cháo đá bát…

Trong cuộc sống, trang phục, nét đi, dáng đứng, ngôn ngữ, cử chỉ trong giao tiếp là những “tiêu chí” để người ta cảm nhận lúc ban đầu, khi mới tiếp xúc với một ai đó. Còn để hiểu sâu xa cái chất hào hoa, thanh lịch đích thực của mỗi con người thì phải thông qua “văn hóa ứng xử” mới kiểm chứng rõ ràng, con người ấy có đúng là được thụ hưởng một nền giáo dục chu đáo, kỹ lưỡng, cẩn thận, đàng hoàng hay không. Cái nét “văn hóa ăn” đích thực ở mỗi con người sẽ thể hiện toàn diện ở mọi nơi, mọi chỗ, từ trong gia đình ra ngoài xã hội; Từ trong bữa ăn của gia đình đến các bữa ăn liên hoan, chiêu đãi, tiệc tùng... cùng bạn bè, đồng nghiệp ngoài nhà hàng bình dân, cũng như chốn khách sạn cao sang.  Các cụ xưa luôn có câu cửa miệng “Ăn xem nồi, ngồi xem hướng” để răn dạy con cháu rằng, ngồi ăn cùng một mâm, phải ý tứ, biết kính trên, nhường dưới; phải ăn uống từ tốn... Nếu đạt được những chuẩn mực ấy trong gia đình thì khi ra ngoài xã hội, sẽ không thể phàm phu, tục tỉu, lỗ mãng, thô lậu trong ăn uống được. Rõ ràng, sự tinh tế trong ăn uống không chỉ để ăn cho no, cho ngon, mà còn phải đáp ứng được “văn hóa ăn”, như vậy mới đáp ứng đầy đủ thẩm mỹ trong ăn uống.

Vậy cho nên điều chủ yếu là tự mỗi cá nhân phải nhận thức được tầm quan trọng của “văn hóa ăn”, từ chính ngay bản thân mình và trong gia đình mình. Ðể có được chuẩn mực “văn hóa ăn” thì những người làm cha, làm mẹ...  hãy chính là những người “chuẩn” trước. Khi “văn hóa ăn” gia đình đã trở thành nếp sinh hoạt của mỗi thành viên thì cũng chính là văn hóa gia đình được củng cố bền vững và đóng vai trò hạt nhân để xây dựng nền tảng chung của văn hóa xã hội.