Nghĩ về cây lúa Điện Biên
Truyền thuyết “Me Bẩu” của dân tộc Thái cho rằng cánh đồng Mường Thanh được khai phá bởi nhân vật thần thoại khổng lồ ải Lậc Cậc. Một lần, để tìm lại viên đá lửa trót lỡ tay đánh rơi, ải lấy chân gạt băng những ghềnh thác ở sông Nậm Rốm. Chả thế mà tận bây giờ lòng sông Nậm Rốm chỉ có đá về hai phía thượng nguồn và hạ lưu, riêng đoạn giữa toàn đất là đất. Tạm tước đi phần huyễn hoặc của truyền thuyết, cái mà ta nhận thấy là cánh đồng Mường Thanh giống lúa nào cũng ngon cơm, tuy hương thơm có khác nhau đôi chút.
Còn nhớ tháng 3/1994, để chuẩn bị cho Kỷ niệm 40 năm Chiến thắng Lịch sử Ðiện Biên Phủ (1954-1994), Hội Văn học - Nghệ thuật Lai Châu (cũ) tổ chức một trại sáng tác tại Nhà nghỉ Công đoàn (nay là địa điểm Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Ðiện Biên). Hôm đi thực tế xã Thanh Xương (huyện Ðiện Biên), anh em văn nghệ sỹ ấn tượng mãi câu chuyện của ông Lò Văn Dọn (lúc ấy là Bí thư Ðảng uỷ xã Thanh Xương). Ông Dọn cho biết tại thời điểm tháng 3/1994, ở Thanh Xương có một xã viên “đặc biệt” - đó là “xã viên danh dự” Võ Văn Kiệt, nguyên Uỷ viên Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ. Từ quê hương “miền Nam đi trước về sau”, người chiến sĩ nơi Thành đồng Tổ quốc Võ Văn Kiệt làm “xã viên danh dự” của cánh đồng Mường Thanh. Câu chuyện tuy cũ về mặt thời gian, nhưng thật thú vị về mặt ý nghĩa; nó không chỉ gợi lại hồi ức của một quá khứ, mà với những người làm văn nghệ, đó còn là một chi tiết mà không phải cứ đi tìm là thấy được bằng trực giác thông thường.
Trong tập hợp các giống lúa tẻ đã và đang sử dụng trên cánh đồng Mường Thanh, giống IR64 được coi như đại diện ưu tú nhất cho thương hiệu gạo Ðiện Biên. Năm xưa, “dốc Pha Ðin chị gánh anh thồ” từng chứng kiến hàng nghìn tấn gạo tuôn ra tiền tuyến, kể gì những trận mưa bom kéo dài trong 48 ngày đêm. Dưới sự tổ chức và điều hành của Hội đồng Cung cấp Mặt trận, hạt gạo của hậu phương miền Bắc thân yêu được gửi lên Ðiện Biên, làm thành nắm cơm thơm dọc các chiến hào đánh lấn lần đầu tiên áp dụng tại chiến dịch Trần Ðình. Hàng trăm thanh niên xung phong đã anh dũng ngã xuống, máu của họ lẫn vào đá, vào đất và lẫn vào hạt gạo để làm nên ý chí căm hờn của thế hệ những người “đi ta đi không tiếc tuổi xuân”. Còn hôm nay, sung sướng làm sao khi gạo Mường Thanh vượt đèo Pha Ðin về Sơn La, Hoà Bình, Hà Nội và các tỉnh trong cả nước. Ðèo Pha Ðin và quốc lộ 6 đã được mở rộng cho hạt gạo Mường Thanh thong dong trên những chiếc xe tải đời mới, mang theo nghĩa tình cùng giọt mồ hôi mặn chát của người nông dân nơi chiến trường xưa.
Cánh đồng Mường Thanh với điều kiện đất đai màu mỡ, bằng phẳng, thành phần cơ giới nhẹ, là cánh đồng lớn nhất vùng Tây Bắc có thời tiết khí hậu thuận lợi cho cây lúa phát triển. Với công trình đại thuỷ nông Nậm Rốm đã được kiên cố hoá, đảm bảo tưới chủ động cho 3.200ha lúa màu 2 vụ, nên hiện nay sản lượng lúa sản xuất ở cánh đồng Mường Thanh chiếm trên 80% sản lượng lúa của huyện Ðiện Biên và chiếm khoảng 53% sản lượng lúa toàn tỉnh Ðiện Biên.
Rõ ràng gạo Ðiện Biên là một trong những nông sản nổi tiếng mà nhiều người tiêu dùng trong nước biết đến. Tuy nhiên, hiện nay tình hình sản xuất lúa gạo chất lượng cao tại vùng cánh đồng Mường Thanh vẫn còn những vấn đề đặt ra từ khâu sản xuất đến khâu tiêu thụ, như: Việc sử dụng giống và loại giống; kỹ thuật canh tác, bón phân chưa chưa thật sự hợp lý, mạng lưới bao tiêu sản phẩm chủ yếu do tư thương nên rất khó kiểm soát... Tin từ Phòng Quản lý Công nghệ An toàn bức xạ hạt nhân - Sở hữu Trí tuệ (Sở Khoa học và Công nghệ Ðiện Biên) cho biết: Ðến thời điểm này, đơn vị đã tổ chức thành công một số lớp tập huấn triển khai Quy chế Quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm gạo Bắc thơm số 7 và IR64. Rồi đây, cùng với hương gạo, câu ca: “Nhất Thanh, nhì Lò, tam Than, tứ Tấc” cũng mỗi ngày một bay xa hơn, thật xa...